Rusya ile Ukrayna ortasında kıştan beri devam eden savaş dünya çapında kıymetli güç ve besin tedarik meselelerine yol açarken, İstanbul’da imzalanan tahıl sevkiyatı mutabakatı ile şimdiye kadar dünya pazarlarına ulaştırılamayan Ukrayna tahılı için değerli bir adım atıldı. Ukrayna Rusya ile birebir anda masaya oturmak istemediği için tahıl sevkiyatı için mutabakatları farklı ayrı imzaladılar.
Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya yönelik başlattığı savaşla birlikte Ukrayna limanlarında bekleyen tahıllarhem tedarik sorunlarına hem de global besin fiyatlarının yükselmesine neden olmuştu.
İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda imzalanan muahede ile Ukrayna limanlarında bekleyen tahılların Rusya, Ukrayna, Türkiye ile BM’nin kontrolünde çıkartılacak.
Anlaşmanın kıymetli saç ayakları neler olacak?
Üst seviye BM yetkililerinin gazetecilere verdiği bilgiye nazaran, mutabakatın üç kıymetli ayağı bulunuyor.
Bu çerçevede birinci ayakta tahıl ve başka birtakım besin unsurlarını taşıyan Ukrayna gemileri Ukrayna’daki Odessa ve öteki iki limandan yola çıkarak açılan inançlı geçiş koridorları boyunca Karadeniz üzerinden seyir yapacak.
Bu seyrin inançlı olabilmesi için müzakerelerin birinci vakitlerinde gemilerin geçişi için bölgenin mayınlardan temizlenmesi öngörülmüştü. Fakat daha sonradan bu fikirden çok vakit alacağı için vazgeçildiği belirtiliyor. Bu nedenle gemilerin geçişi için bir inançlı koridor oluşturulacak ve gemiler kendilerine kılavuz Ukrayna gemilerinin de eşlik etmesiyle bu koridorlardan geçecek.
Anlaşmanın ikinci ayağı ise gemilerin ortak kontrolü için oluşturulan ve merkezi İstanbul’da olan üç ülke (Rusya, Ukrayna, Türkiye) ile BM yetkililerini barındıran Ortak Uyum Merkezi’nin vazife alanını ilgilendiriyor. Bu basamakta gemilerin içinde ne olduğu ve bilhassa de rastgele bir silah sevkiyatı yapılıp yapılmadığı bu merkezdeki yetkiler tarafından denetlenecek.
Üçüncü ayağı ise savaşan taraflar olarak Rusya ve Ukrayna’nın verdiği teminatlar oluşturuyor. BM yetkililerinin verdiği bilgiye nazaran Ukrayna ve bilhassa de Rusya limanlardan çıkan gemilere rastgele bir akın olmayacağının garantisiniverdiler. Fakat Ukrayna daha evvel çok sefer yaptığı açıklamada Rusya’nın verdiği kelamlara güvenmediğini belirtmişti.
Bu nedenle gemilerin inançlı seyir yapıp yapmadıkları İstanbul’daki merkezden an an be an takip edilecek.
Anlaşmanın takvimi nedir?
Peki Nisan ayından beri müzakereleri devam eden bu mutabakatın takvimi nasıl olacak?
BM yetkililerine nazaran İstanbul merkezli uyum merkezinin oluşturulması 3-4 hafta sürebilir. BM’nin merkez için kendisini temsilen kimi görevlendireceğinin şimdiden aşikâr olduğu belirtiliyor.
Üst seviye bir BM yetkilisine nazaran, 3-4 haftada merkezin oluşturulması durumunda Ağustos’un ikinci yarısından itibaren tahılın sevkiyatına tam kapasitede başlanabilir.
Koordinasyon merkezinin en kıymetli ve çetrefilli vazifesi gemilerin kontrolü olacak. Rusya’nın talebi gemilerin kontrolünün açık denizde yapılmasıydı lakin müzakereler sonucu bu kabul edilmedi ve büyük ihtimalle kontrol İstanbul’da yapılacak. Fakat tekrar BM’nin verdiği bilgiye nazaran Ukrayna gemilerine Rus askerlerin çıkması konusunda hassasiyetini sürdürüyor ve bu nedenle kontrol için gemilere kimin çıkacağı şimdi tam netlik kazanmadı.
Anlaşmanın geçerlilik mühleti ise 120 gün yani 4 ay olacak. Bu mühlet sona erdiğinde gidişata da bakılarak yeni bir müzakere sürecine muhtaçlık olunmaksızın mutabakatın yenilenmesi de kelam konusu.
BM yetkililerine nazaran 4 aylık mühlet Ukrayna limanlarında bekleyen ve yaklaşık 25 milyon ton olduğu söylenen tahılın çıkartılması için kâfi bir vakit dilimi.
Rus eserleri de mutabakata dahil mi?
Anlaşma ile ilgili uzun müddettir müzakereleri devam eden bir kıymetli konu da Rus tahılı ve eserlerinin dahil olup olmayacağı.
Rusya geçtiğimiz haftalarda Karadeniz’deki deniz kuvvetlerini Ukrayna limanlarından ve Yılan Adası’ndan çekerek olumlu bir bildiri gönderirken, mutabakatın yalnızca Ukrayna tahıl eserlerini değil Rusya’nın besin eserleri ve gübresini de içerecek biçimde bir paket haline getirilmesi şartını getirmişti.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin son Astana doruğu sırasında yaptığı açıklamada, “Şöyle ki Ukrayna tahılının ihracına yardımcı olacağız fakat Rus tahılının tedarikiyle ilgili tüm kısıtlamaların kaldırılacağı gerçeğinden hareket ediyoruz. Şimdiye kadar kimseden itiraz gelmedi. Amerikan ortaklarımızdan dahil. Bakalım bundan ne çıkacak?” demişti.
Bu noktada BM’nin devreye girdiği ve tahıl sevkiyatının olmamasının dünyada milyonlarca insanı aç bırakabileceği noktasından hareket ederek Rusya’ya yaptırım uygulayan ABD ve Batı ülkelerini ikna ettiği belirtiliyor.
ABD Hazinesi geçen hafta bir bilgilendirme yayınlayarak Rusya’ya uygulanan yaptırımlara “tarım ve tıbbi eserlerin dahil olmadığını” açıklamıştı. AB de bu tarafta bir karar almış ve Rus tahılı ve gübresini yaptırımlar dışına çıkarmıştı.
BM yetkilileri İstanbul’da bu hususla ilgili olarak Rusya heyeti ile farklı bir evrak imzalanacağını da vurguladı.
Üst seviye bir BM yetkilisi, bu yılın yalnızca birinci üç ayında Ukrayna savaşından direkt ya da dolaylı yoldan etkilenen dünya çapında 94 ülkeden yaklaşık 71 milyon insanın yoksulluk ve açlık yaşadığını belirterek İstanbul’da imzalanan mutabakatlar ile piyasalara daha çok tahıl ve besin eserinin tedarik edilmesini sağlamaya çalıştıklarını kaydetti.
Ukrayna tahılı 400 milyon kişiyi besliyor
BM Dünya Besin Programı’na (WFP) nazaran Ukrayna limanlarından çıkan tahıllar dünya genelinde yaklaşık 400 milyon kişiyi besliyordu. Lakin Rusya’nın blokajı nedeniyle Ukrayna depolarında yaklaşık 20 milyon ton tahıl bekletiliyordu. Ukrayna’da savaş yüzünden yalnızca buğday ihracatı değil, birebir vakitte üretim de etkileniyor. Ukrayna Tahıl Tüccarları Birliği’nin (UGA) varsayımlarına nazaran 2021 yılında 33 milyon ton olan buğday üretimi 2022 yılında 19,2 milyon tona gerileyecek.
Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından hazırlanan buğday raporuna nazaran geçen yıl 776 milyon ton olan global buğday üretiminin bu yıl 778 milyon tona çıkması bekleniyor. Birebir rapora 2020/2021 döneminde nazaran global buğday üretiminin yüzde 65’ini Çin, Avrupa Birliği (AB), Hindistan, Rusya ve ABD gerçekleştiriyor. İhracat yapan ülkeler sıralamasında ise Rusya, AB, ABD, Kanada, Avusturalya ve Ukrayna birinci sıralarda yer alıyor.
