Dünyada çapında 50 milyondan fazla insanın demans (bunama) yaşadığı iddia edilmektedir. Demans, bilişsel fonksiyonda bir azalmadır ve yaşanılan zihinsel bozukluk en az iki beyin fonksiyonunu tesirler. Demans hafıza bozuklukları, yanılsamalar, lisanda bozukluklar, yargı yeteneğinde azalma, davranış bozuklukları ve görme zoruklarına neden olabilir.
Demansa çeşitli hastalıklar yahut yaralanmalar neden olabilir ve zihinsel bozukluk hafif ila şiddetli olarak değişebilir. Demans ayrıyeten kişilik değişikliklerine neden olabilir. Birtakım demans çeşitleri ilerleyicidir ve vakitle daha da kötüleşirler. Kimi tipler tedavi edilebilirken, birçok uzman “demans” terimini geri dönüşü olmayan zihinsel bozulma ile tanımlamaktadır.
Demans tek bir hastalık değildir. Birçok belirtiyi tanımlayan geniş bir tabirdir. Bu belirtiler kişinin hafızasını ve ayrıyeten düşünme, bilgiyi sürece ve diğerleriyle irtibat kurma yeteneklerini etkileyebilir.
Depresyonla karıştırılabiliyor
Demans temel olarak 65 yaşın üzerindeki bireylerde görülür. Demans bir hastalıktır ve olağan yaşlanmanın bir modülü değildir. 100 yaşın üzerindeki birden fazla beşerde demans yoktur.
Demans dikkat verememe, yönelim bozukluğu, net düşünememe ve uyanıklık düzeyindeki dalgalanmalar ile ortaya çıkan deliryumla karıştırılabilir. Demans temel olarak hafızayı etkilerken, deliryum temel olarak dikkati tesirler. Demans ekseriyetle yavaş yavaş başlar ve makul bir başlangıç noktası yoktur. Deliryum birdenbire başlar ve ekseriyetle belli bir başlangıç noktası vardır.
Yaşa bağlı beyin değişiklikleri kısa periyodik hafıza azalmasına ve öğrenme yeteneğinin yavaşlamasına neden olur. Bu değişiklikler, demanstan farklı olarak olağanda beşerler yaşlandıkça ortaya çıkar ve günlük hayatı etkilemez. Yaşlı insanlardaki bu hafıza kaybı, kesinlikle demans yahut Alzheimer hastalığının erken bir belirtisi değildir. Lakin, bunamanın en erken belirtileri ile çok benzeridir.
Hafif bilişsel bozukluk, yaşa bağlı beyin değişikliklerinden daha fazla hafıza kaybına neden olur. Ayrıyeten konuşma, düşünme ve muhakeme yeteneğini de azaltabilirler. Lakin günlük misyonları yerine getirme yeteneğini etkilemezler. Hafif bilişsel bozukluğu olan bireylerin yarısından fazlası 3 yıl içinde bunama geliştirir.
Öznel bilişsel gerileme, etkilenen kişinin fark ettiği fakat standart testlerle tanımlanmayan, zihinsel fonksiyonda devam eden bir düşüş manasına gelir. Bilişsel gerileme yaşayan bireyler bu testlerde olağan sonuçlara sahiptir. Lakin, bu şahısların hafif bilişsel bozukluk ve bunama geliştirme riski daha yüksektir.
Demans, bilişsel fonksiyonda vakitle berbatlaşan çok daha önemli bir bozulmadır. Olağan yaşlanma sırasında kimi beşerler objeleri kaybeder yahut detayları unutur, lakin bunamada unutma olayları bir bütün olarak içerir. Demansı olan şahıslar otomobil kullanmak, yemek pişirmek yahut parayı yönetmek üzere günlük ömür aktivitelerinde zorluk yaşarlar.
Depresyon bilhassa yaşlı insanlarda bunamaya benzeyebilir, lakin ikisi sıklıkla ayırt edilebilir. Örneğin, depresyonda olan bir kişi az yemek yiyip az uyuyabilir. Lakin, demansı olan bir kişi çoklukla hastalığın son evrelerine kadar olağan biçimde yemek yer ve uyur. Depresyondaki kişi hafıza kaybından şikayet edebilir, lakin kıymetli şimdiki olayları yahut şahsî sıkıntıları nadiren unutur.
Öte yandan, demans yaşayan kişi zihinsel başarısızlıklarını yanlış algılar ve birden fazla vakit hafıza kaybını inkar eder. Depresyonu olan bireyler, depresyon tedavi edildikten sonra bilişsel fonksiyonlarını yine kazanırlar. Birçok beşerde depresyon ve bunama birlikte görülür, lakin bu şahıslarda tedavi depresyonu güzelleştirebilir.
Alzheimer hastalığı üzere bazı demans cinslerinde beyindeki asetilkolin düzeyi düşüktür. Asetilkolin, hudut hücrelerinin birbirleriyle irtibat kurmasına yardımcı olan kimyasal bir habercidir. Asetilkolin, birçok organın işleyişini denetim etmenin yanı sıra hafızaya, öğrenmeye ve konsantrasyona yardımcı olur.
Demansa yol açabilecek bozukluklar
Birden fazla vakit, demans Alzheimer hastalığından kaynaklanır. Demansı olan yaşlıların yaklaşık yüzde 80’i Alzheimer hastalığına sahiptir. Öteki yaygın demans tipleri ortasında vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, Frontotemporal demans, HIV ile bağlı demans bulunur. Birçok beşerde bu demanslardan birden fazla vardır ve bu duruma karışık demans denir.
Demansa yol açabilecek başka bozukluklar ortasında ise Parkinson hastalığı, baş travması yahut kimi tümörlere bağlı beyin hasarı, Huntington hastalığı, Creutzfeldt-Jakob (deli dana) hastalığı üzere prion hastalıkları, felç ve beyni etkileyen frengi nörosifiliz bulunur.
Demansın 10 erken belirtisi
Demansın belirtileri altta yatan nedene bağlı olarak değişebilse de, yaygın ikaz işaretleri olan birtakım değerli belirtiler vardır. İşte demansın erken görülebilecek 10 belirtisi.
1. Kısa periyodik hafızada değişiklikler
Hafıza problemleri, bunamanın erken belirtisidir. Değişiklikler çoklukla fark edilmez ve çoklukla kısa periyodik hafızayı içerir. Demansı olan bir kişi, yıllar evvel olan olayları hatırlayabilir, fakat o gün kahvaltıda ne yediğini hatırlamayabilir.
Demansı olan bir kişi, kısa periyodik hafızasında diğer değişiklikler de gösterebilir. Örneğin, eşyaları nereye koyduğunu unutabilir, makul bir odaya neden girdiğini hatırlamakta zorlanabilir ve gün içinde ne yapacağını unutabilir.
2. Değişime ahenk sağlamada zorluk ve muhakeme eksikliği
Demansın erken evrelerindeki biri için bu tecrübe kaygıya neden olabilir. Evvelden tanınan beşerler hatırlanmayabilir yahut oburlarının söyledikleri takip edilemeyebilir. Demansı olan kişilerneden mağazaya gittiklerini hatırlayamadıkları üzere konuta dönüş yolunda kaybolma olayları da yaşayabilirler.
Bu nedenle yeni tecrübeler denemekten korkabilirler. Değişikliğe ahenk sağlama zorluğu da bunamanın tipik bir belirtisidir. Bilişsel gerilemenin bir öteki sonucu, güzel kararlar verme yeteneğinin kaybıdır. Örneğin demansı olan bir kişi tehlikeli durumları fark edemeyebilir. Yolu denetim etmeden işlek bir caddede yürümeye çalışabilirler ya da dışarıda kar yağarken yazlık giysilerle dışarı çıkabilirler.
3. Ruh hali değişimleri
Demansta ruh hali değişimleri de yaygındır. Demansınız varsa, kendinizde fark etmeniz kolay olmayabilir lakin bu değişikliği bir diğerinde fark edebilirsiniz. Örneğin depresyon, demansın erken evrelerinde yaygındır.
Demansı olan biri eskisinden daha korkmuş yahut kaygılı de görünebilir. Her zamanki günlük rutinleri değişirse yahut kendilerini alışılmadık durumlarda bulurlarsa basitçe üzülebilirler.
Ruh hali değişimlerine ek olarak, demansı olan bireylerin kişiliğinde de bir değişiklik fark edilebilir. Demansta görülen tipik bir kişilik değişikliği çeşidi, utangaçlık yahut sessizlikten açıklığa geçiştir.
4. Vazifeleri gerçekleştirmede zorluk
Demansın bir diğer muhtemel işareti, ortak vazifeleri yerine getirme yeteneğindeki ince bir değişikliktir. Bu ekseriyetle aşağıdakiler üzere daha karmaşık misyonları gerçekleştirmede zorlukla başlar:
– Hesap takibi
– Tanım takibi
– Çok fazla kuralı olan bir oyun oynamak
Demanslı bir kişi, tanıdık vazifeleri yerine getirmek için zorlanmanın yanı sıra, yeni şeyleri nasıl yapacağını yahut yeni rutinleri nasıl takip edeceğini öğrenmek için de zorlanabilir.
5. Kıssaları takip etme zorluğu
Öyküleri takip etme zorluğu, demansın klasik bir erken belirtisidir. Demansı olan bireyler çoklukla duydukları sözlerin manalarını unuturlar yahut örneğin art planda bir TV yahut radyo ile bir öyküyü takip etmeyi çok sıkıntı bulurlar.
6. Tekrarlama
Demanslı şahıslarda hafıza kaybı ve davranıştaki genel değişiklikler nedeniyle tekrarlama yaygındır. Kişi, tıraş olmak yahut banyo yapmak üzere günlük işleri tekrarlayabilir yahut takıntılı bir biçimde eşya toplayabilir. Ayrıyeten bir sohbette tıpkı soruları tekrarlayabilir yahut birebir kıssayı birden çok sefer anlatabilirler.
7. Gerçek sözleri bulmakta zorluk
Demansın bir öbür erken belirtisi, kanıları iletmede zorluktur. Demansı olan bir kişi, bir şeyi açıklamakta yahut kendilerini tabir etmek için gerçek sözleri bulmakta zorluk çekebilir. Ayrıyeten bir cümlenin ortasında durabilir ve nasıl devam edeceğini bilemeyebilir. Demanslı bir şahısla konuşmak sıkıntı olabilir ve demanslı kişinin niyetlerini yahut hislerini tabir etmek olağandan daha uzun sürebilir.
8. İlgisizlik
İlgisizlik de bunamanın yaygın bir belirtisidir. Demansı olan bir kişi, daha evvel zevk aldığı hobilere yahut faaliyetlere olan ilgisini kaybedebilir. Dışarı çıkmak ya da eskisi üzere gezmek istemez. Ayrıyeten arkadaşları ve ailesiyle vakit geçirmeye olan ilgisini kaybedebilir ve duygusal olarak kayıtsız görünebilir.
9. Şuur bulanıklığı
Demansın erken evrelerinde olan birinin başı ekseriyetle karışabilir. Bir yüzü hatırlamakta, hangi gün yahut ayda olduğunu bilmekte yahut nerede olduğunu bulmakta zorluk çekebilirler.
Baş karışıklığı çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir ve farklı durumlarla kendisini gösterebilir. Örneğin, otomobil anahtarlarını kaybedebilir, gün içinde neler olduğunu unutabilir yahut yeni tanıştığı birini hatırlamakta zorlanabilirler.
10. Taraf duygusu eksikliği
Bir kişinin istikamet duygusu çoklukla bunamanın başlamasıyla kötüleşir. Bildikleri yerleri tanımakta zorluk çekebilirler yahut daha evvel gittikleri yerlere nasıl gideceklerini unutabilirler. Ayrıyeten navigasyonu adım adım takip etmek üzere vazifelerde zorlanabilirler.
